Yörük kültürü, Anadolu nun en eski ve en özgün göçebe yaşam biçimlerinden birine verilen isimdir. “Yörük” kelimesi, “yürümek” fiilinden türemiştir ve göçer, konar-göçer anlamına gelir. Anadolu'da Toroslar, Batı Anadolu, İç Anadolu ve Akdeniz bölgelerinde yaygın olarak yaşamış olan Yörükler, Oğuz Türklerinin Türkmen boylarına mensupturlar. 11. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya gelen Oğuz Türklerinin bir kısmı yerleşik hayata geçerken, bir kısmı ise hayvancılıkla geçinen konar-göçer bir yaşam tarzını benimsemiş ve bu kültürü yüzlerce yıl boyunca yaşatmıştır. Yörüklerin yaşamı doğayla iç içedir; dağlar, yaylalar, ovalar onların hem evi hem de geçim kaynağıdır. Yörükler genellikle keçi, koyun, deve gibi hayvanlar besler, bu hayvanlardan süt, peynir, yoğurt, kıl, yün gibi ürünler elde ederler. Yörük çadırları (kara çadırlar) keçi kılından dokunur, hem serin hem de sıcak tutar, taşınabilir yapısıyla göçer hayatın sembolüdür.
Yörük kültürü aynı zamanda zengin bir el sanatları geleneğine sahiptir. Halı, kilim, cicim, heybe, çuval gibi dokumalar, kendine has motifler ve canlı renklerle süslenir. Bu motiflerin her birinin ayrı bir anlamı vardır: bereket, koruma, aşk, sadakat gibi temalar dokumalara işlenir. Yörük kadınları dokuma işinde ustadır ve bu sanat kuşaktan kuşağa aktarılır. Ayrıca keçi kılından yapılan çadırlar da kadınların emeğiyle hazırlanır. Bu dokumalar sadece birer kullanım eşyası değil, aynı zamanda Yörüklerin kimliğinin ve estetik anlayışının da bir parçasıdır.
Gelenek ve görenekler Yörük toplumunda çok önemlidir. Misafirperverlik Yörük kültürünün en önemli değerlerinden biridir. Misafire ikram edilen ayran, çökelek, sac böreği, bazlama, kuymak gibi yiyecekler yöresel mutfağın zenginliğini gösterir. Düğünler, sünnet törenleri, göç hazırlıkları gibi toplu etkinlikler şenlik havasında geçer. Davul-zurna eşliğinde halk oyunları oynanır, maniler söylenir. Yörüklerin kendine has ezgileri ve türküleri vardır. Müzik ve şiir, sözlü kültürün taşıyıcısıdır ve tarih boyunca bu yolla gelenekler, hikâyeler ve değerler kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.
İnanç dünyasında İslamiyet’in Sünni yorumuna bağlı olan Yörükler, aynı zamanda eski Türk inançlarının izlerini de taşır. Doğa kültü, dağ, su, ağaç kutsallığı, nazardan korunma inançları, çeşitli ritüeller hâlâ yaşamaktadır. Nazar boncuğu, muskalar, dualar yaygındır. Bayramlarda kurban kesmek, mevlit okutmak gelenektir. Ayrıca Hıdrellez gibi mevsimsel bayramlar da Yörükler arasında önemli bir yere sahiptir.
Göç ritüelleri Yörük kültürünün en belirleyici özelliğidir. İlkbaharda hava ısınınca kışlaklardan yaylalara göç edilir. Bu yolculuklar günlerce sürebilir. Yörük kervanları develer, atlar, eşeklerle yüklerini taşır, sürülerle birlikte yol alır. Göç sırasında belli molalar verilir, konak yerleri önceden bilinir. Bu göç aynı zamanda toplumsal hayatın önemli bir ritüelidir: yardımlaşma, paylaşma, toplu yaşamı organize etme becerisi öne çıkar. Sonbaharda ise tekrar kışlaklara dönüş başlar. Bu döngü, Yörüklerin doğa takvimine uyumunu ve mevsimsel ekonomisini gösterir.
Yörüklerin toplumsal yapısı geleneksel olarak ataerkildir ama kadınlar çok güçlü bir konuma sahiptir. Aile reisliği erkeklerde olsa da çadırın düzeni, sürülerin yönetimi, dokuma üretimi, yiyecek hazırlığı kadınların elindedir. Kadınlar aynı zamanda karar mekanizmalarında da etkilidir. Yaşlılar ve deneyimliler saygı görür, toplumsal sorunlar imece usulüyle çözülür.
Yörüklerin giyim kuşamı da karakteristiktir. Erkekler genellikle aba, şalvar, kuşak, poşu takarlar. Kadınlar ise renkli entariler, işlemeli başörtüleri, bindallılar, şalvarlar giyer. Çoraplar elde örülür, ayakkabılar genelde yemeni veya çarık olur. Bu giysiler hem işlevsel hem de estetik özellik taşır.
Yörük mutfağı hayvancılığa dayalıdır. Süt ürünleri çok önemlidir: yoğurt, ayran, çökelek, peynir çeşitleri sofranın baş tacıdır. Sac üzerinde pişirilen ekmekler, gözlemeler, etli yemekler, keşkek, bulgur pilavı, kuymak gibi yemekler göçer hayata uygun ve besleyicidir. Ayrıca doğadan toplanan otlar, mantarlar da mutfağı zenginleştirir.
Bugün Yörük kültürü hâlâ yaşamaktadır, ancak göçebe hayat büyük ölçüde yerleşik düzene evrilmiştir. Birçok Yörük ailesi yazın yaylaya çıkmak, hayvan otlatmak gibi eski gelenekleri sürdürürken kışın köy veya kasabalarda yaşar. Bazıları ise tamamen yerleşik yaşama geçmiştir. Buna rağmen Yörük festivalleri, şenlikler, dernekler, belgeseller, kitaplar sayesinde kültürel bellek canlı tutulmaya çalışılmaktadır.
Sonuç olarak Yörük kültürü Anadolu’nun en eski, en renkli ve en zengin kültürel miraslarından biridir. Doğayla uyumlu yaşam, dayanışma, sanat, müzik, sözlü edebiyat, inançlar, giyim-kuşam, yemekler ve göç ritüelleri bu kültürün temel taşlarını oluşturur. Yörükler, Türk kültürünün Anadolu’daki önemli taşıyıcılarından biri olarak yüzlerce yıllık deneyim ve bilgeliği bugüne aktarmış, yerel kimliğin korunmasında önemli bir rol oynamışlardır.
