İznik Gölü’nün derinliklerindeki kayıp şehirler ve gizemli yapılar efsanesi, özellikle Narlıca köyü çevresinde yıllardır anlatılan hikâyelerle şekillenmiş durumda. 2014 yılında drone ve hava fotoğraflarıyla keşfedilen bu batık bazilika, Antalya Üniversitesi’nin uzmanları tarafından ilk kez gölün kuzeydoğu kıyısında, yaklaşık 20 m açıkta ve 1,5–2 m derinlikte yer alıyor. Yapının Aziz Neophytos adına MS 4. yüzyılda inşa edildiği ve 740 yılındaki büyük depremin ardından yıkılıp suyun altında kaldığı tahmin ediliyor . Daha sonra bu bazilika, zamanla kaybedilmiş antik yerleşimlerin olduğu söylentilerini güçlendiren bir sembol hâline geldi: bazı halk rivayetleri, gölün altında yüzyıllardır unutulmuş köylerin kalıntılarının olduğu ve su çekildiğinde bu yapıların zaman zaman görünür hale geldiğinden söz ediyor .
Su altındaki yapının önemini artıran bir başka keşif ise, yapı kalıntılarının MS 325’te gerçekleşen Birinci İznik Konsili ile bağlantılı olabileceği ihtimali. Prof. Dr. Mustafa Şahin’in verdiği bilgilere göre, bu bazilikanın aynı alana inşa edilmiş olma olasılığı, erken Hristiyanlık tarihi açısından büyük önem taşıyor. Ayrıca yapılan jeolojik incelemeler, bu yapının MS 1065’te yaşanan büyük bir depremde ağır hasar gördüğünü ortaya koymuş. Grenoble Alpes Üniversitesi’nden Prof. Dr. Julia de Sigoyer, 1065’ten bu yana bölgede büyük bir deprem yaşanmadığını ve şu an aktif bir fay hattı bulunduğunu belirterek, benzer ölçekli bir sarsıntının yakın gelecekte gerçekleşme ihtimaline dikkat çekiyor.
İlginç olan bir diğer gelişme ise son zamanlarda yaşanan kuraklık nedeniyle su seviyesinin düşmesiyle, bazilikanın büyük bölümünün yüzeye çıkması. Kıyıyla birleşerek yürüyerek gezilebilecek durumda hâle gelen bu yapı ve bitişiğindeki antik liman mendireği, ziyaretçiler için tarihî bir zaman tüneli sunuyor. Bu durum, İznik Gölü etrafındaki henüz keşfedilmemiş başka kalıntıların varlığına dair merakı artırıyor ve su altı arkeolojisinin potansiyelini gözler önüne seriyor.
Bu bilgiler çerçevesinde; Narlıca köyü civarında anlatılan kayıp köyler efsaneleriyle birleştiğinde, İznik Gölü adeta bir zaman kapsülü gibi karşımıza çıkıyor. Bu derin suların altında gömülü antik medeniyetler, su altı arkeolojisi tekniklerinin gelişmesiyle birlikte gün ışığına çıkmayı bekliyor. Yapılacak kapsamlı kazı ve araştırmalar, bu gizemli yapılar aracılığıyla Anadolu’nun kadim tarihine dair yeni kapılar aralayabilir.
