Özgecilik ya da diğerkamlık (İng. altruism), kendi çıkarını gözetmeksizin başkalarına yardım etme durumu olarak tanımlanabilir. TDK ise özgeciliği çıkar gözetmeksizin başkalarının iyiliği için özveride bulunmayı bir ilke olarak benimseyen ahlak tutum ve görüşü olarak tanımlar. Bu kavramın anlamını düşündüğünde çoğu kişi özgeci olduğunu düşünür ancak ”çıkar gözetmeme” kavramına yapılan vurgu akıllarda soru işaretleri bırakır. Ne de olsa insanoğlu her ne yapıyorsa ucundan kıyısından da olsa kendisi için yapıyordur, değil mi?
Tam da bu noktada evrimsel psikoloji alanından bahsetmek yerinde olur. Evrimsel psikoloji temelde basit bir önermeye dayanmaktadır. Evrim fizyolojik ve anatomik olarak hangi prensiplerle işliyorsa psikolojik olarak da aynı prensipler ile temellendirilmiştir: Bireysel varyasyonlar, adaptasyon ve en uyumlu olanın sağ kalımı. Ancak, nedenselliğini böyle temel prensiplere dayandıran bir disiplinin açıklamakta zorlandığı bazı konular olmuştur. Özgecilik ve işbirliği kavramları da evrim kuramının açıklamakta zorlandığı kavramlar dahilindedir. Evrim kuramı, organizmaların hayatta kalma ve üreme şansını azaltan davranışların ya öğrenme yoluyla ya da organizmanın genlerini sonraki kuşaklara aktaramaması yoluyla yok olacağını öngörür. Ancak gelişmiş sosyal yaşantısı olan türlere baktığımız zaman organizmaların yaygın olarak özgeci işbirliğinde (altruistic cooperation) bulundukları, yani kendileri açısından zararlı olmasına rağmen işbirliği içerisinde oldukları organizmalar açısından yararlı davranışlar sergiledikleri bilinmektedir. Bu noktada özgeci davranışın evrimsel ve psikolojik boyutta nasıl ortaya çıktığının açıklanması özel mekanizmalar doğrultusunda olmuştur.
Evrimsel bakışa göre özellikle son 50 yılda doğal seçilimin temelinde birey olduğu düşüncesi ön plana çıkmış ve davranışların evrimsel açıklaması bu davranışın bireyin üreme başarısını nasıl artırdığı ile ilişkilendirimiştir. Bu görüşe uygun olarak geliştirilen teoriler akraba seçilimi (kin selection), karşılıklı özgecilik (reciprocal altruism) ve dolaylı karşılıklılık (indirect reciprocity) teorileridir. Akraba seçilimi teorisine göre birey kendi genlerini taşıyan diğer bireylere yardım ettiği için, karşılıklı özgecilik teorisine göre daha sonra yardımın karşılığını alacağı için, dolaylı karşılıklılık teorisinde göre ise yardımsever olarak ün saldığı ve bu gelecekte başkalarından yardım görme şansını artırdığı için özgeci davranış sergileyerek kendi üreme başarısını artırmaktadır.
Getirilen açıklamalar kendi içinde tutarlı ve uygulanır özelliklere sahiptir ancak büyük bir yangında canı pahasına tanımadığı kişileri kurtarmaya çalışan kişinin motivasyonunu açıklama konusunda hala yetersizdir. Özellikle son dönemde bir çok düşünür evrimsel psikoloji teorilerini kullanışlı, ancak insanoğlunun çetrefilliliği karşısında yüzeysel bulmaktadır. Görünen o ki insan daha komplike bir organizma haline geldikçe onu tanımaya ve anlamlandırmaya yönelik geliştirilen teoriler farklı disiplinlerden yararlanmaya ihtiyaç duyacak ve insanın çok katmanlı yapısı ancak disiplenlerarası açıklamalarla çözümlenmeye çalışılacaktır.
