Basmacılar, sözcük önceleri Orta Asya’nın bazı bölgelerinde dağ haydudu anlamında kullanılıyordu. 1917 Bolşevik Devrimi’nden sonra, Fergana vadisinde, Harizm’de ve Güney Özbekistan’da oturan, çoğunluğu türk (Özbek, Türkmen, Kırgız) bir bölümü de İranlı (Tacik) yerli ve göçebe Müslüman halkların Sovyet egemenliğine karşı giriştikleri ayaklanma eylemlerine katılanlar bu adla anıldılar.
Bu ayaklanma eylemi, Bolşevik ordusunun özerk Türkistan hükümetine karşı giriştiği saldırı ile başladı (1918). Gerilla yöntemleriyle verilen bu savaşlara, o sıralarda Türkistan’da bulunan Enver Paşa da (1881-1922) katıldı. Ayaklanmalar, Orta Asya’nın tam bağımsızlığı ve islamın korunması adına yapılıyor ve güçlükle bastırılıyordu. Bazı bölgelerde Bolşeviklere karşı bu tür direniş 1928 ve bazılarında 1936’ya kadar sürdü. Afganistan’daki Sovyet işgaline karşı direnen gerilla savaşçıları için de dünya literatüründe aynı terim kullanıldı.
